Mauzoleum w Halikarnasie

Mauzoleum w Halikarnasie (obecnie Bodrum w południowo-zachodniej Turcji) – jeden z siedmiu antycznych cudów świata. Był to grobowiec Mauzolosa, perskiego satrapy Karii wzniesiony ok. 350 p.n.e. Budynek został zaprojektowany na polecenie królowej-wdowy – Artemizji, przez architektów Satyrosa i Pyteosa, ozdobiony przez rzeźbiarzy Skopasa, Leocharesa, Timoteosai Bryaksisa z Karii.

Mauzoleum nie przetrwało do naszych czasów — zaniedbana budowla pod wpływem upływu czasu, działań ludzi i trzęsień ziemi stopniowo popadała w ruinę. W1404 tylko fundamenty i podstawa budynku pozostawały całe. W1494 i 1522 joannici zagrożeni najazdem muzułmanów używali surowców z mauzoleum, aby wzmocnić swoją siedzibę, Zamek św. Piotra. W trakcie rozbiórki Mauzoleum został odkryty sargofag Mauzulosa, który następnie zaginął. Część zabytków z mauzoleum, m.in. rzeźby, znajduje się w British Museum w Londynie.

• Wysokość: 45 m
• Wymiary: 35,6 m x 25 m

Jońska świątynią z kolumnadą; na szczycie 24-stopniowa piramida z kwadrygą niosącą postaci zmarłego króla i jego małżonki – Artemizji.

Domus Aurea

Złoty Dom Nerona (Domus Aurea) –rzymski pałac cesarza Nerona zlokalizowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Eskwilinu. Prace budowlane zostały rozpoczęte w64 r. i były prowadzone do roku 68. Przerwano je po śmierci cesarza. Z uwagi na dużą niepopularność tej inwestycji wśród mieszkańców Rzymu - wysokie jej koszty związane między innymi z szokującym współczesnych przepychem wystrojem, przedsięwzięcie nigdy nie zostało ukończone. Do naszych czasów przetrwały starożytne opisy i pozostałości odkryte podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w okresie renesansu. Odkrywcy z XVI wieku sądzili, że natrafili na naturalne groty i nazwali je Grotte di Roma. Pozostałości budowli zostały odnalezione pod innymi budowlami ze starożytności i średniowiecza.

Dom Nerona został zaprojektowany przez architektów Sewerusa i Celera. Kompleks wzorowany był na zabudowie miejskiej willii zajmował obszar około 100 ha. Wzdłuż elewacji o łącznej długości około 1,50 km zbudowano portyki. Prowadziły one do trapezoidalnego westybulu, w którym umieszczono ogromnych rozmiarów posąg Nerona przedstawiający go jako Heliosa (Colossus Neronis). Za nim znajdowała się sala o złoconym sklepieniu. W części wschodniej odkryto oktagonalną, przykrytą kopułą salę. Wśród licznych pomieszczeń umieszczono nimfajony z wodą słoną i słodką, sale o skomplikowanej konstrukcji i zróżnicowanym kształcie. Wraz z budową Złotego Domu przebudowano także Via Sacra, dodając do niej dwustronną kolumnadę. Droga ta dochodziła do pałacu, a jej część została w niego włączona.

W odkrytych salach odnaleziono liczne stiukowe dekoracje, malowidła w stylu podobnym do dekoracji odkrytych w Pompejach. Były ich dwa rodzaje:

• niewielkie obrazy pejzażowe, namalowane na gładkich ścianach ozdobione delikatnym ornamentem; część obrazów, nawiązujących do modnego wcześniej stylu egiptyzującego, przedstawiała kompozycje pełne fantastycznych stworów; malowidła te zostały nazwane "groteskami" od rzymskich grot (w czasach późniejszych określenie groteska nabrało nieco innego znaczenia);
• malarstwo iluzjonistyczne w formie głębokich prześwitów, powiększających optycznie wnętrza. Przedstawiano na nich perspektywicznie elementy architektury.

Dekoracje Złotego Domu zostały wzbogacone złoceniami i inkrustacją z pasty szklanej oraz sztukaterią. Ściany i posadzki zdobiły także liczne mozaiki. Jedną z osobliwości Złotego Domu jest mozaika wykonana na suficie.

Całość położona była wśród ogrodów i winnic. Na terenie odnaleziono także sztuczne jezioro, które miało być centralną częścią całego kompleksu.

Po śmierci Nerona, w ukończonej części kompleksu mieszkali Wespazjan i Tytus. Za czasów panowania Domicjana budowla został włączona do przebudowanego przez niego Domus Augustana. Na terenie zajmowanym przez sztuczne jezioro wybudowano w czasach Flawiuszów Koloseum. Po zniszczeniach spowodowanych pożarem w 104 r. na miejscu zajmowanym przez skrzydło pałacu powstały termy Trajana. W 135 Hadrian zamienił westybul Złotego Domu na świątynię Wenery i Romy.

W latach 70. XVIII wieku na terenach dawnego Domu Nerona Ludovico Mirri prowadził wykopaliska a ich rezultaty dokumentowane były pracami Franciszka Smuglewicza i Vincenza Brenny. Okazałe, swobodne rekonstrukcje malowideł i dekoracji wypełniających niegdyś sale rezydencji zostały wydane w 1776 r. w formie teki Vestigia delle Terme di Tito rytowanej przez rzymskiego grafika Marco Carloniego wedle rysunków Smuglewicza i Brenny. Plansze te przyczyniły się do dalszej popularyzacji form klasycznych w sztuce XVIII i początków XIX wieku.

Forum Augusta

Forum Augusta, zbudowane w 2 p.n.e.na placu o wymiarach 125 x 90 m pomiędzy pobudowanymi później: Forum Trajana i Forum Nerwy, na północny wschód od istniejącego już Forum Cezara.

Naprzeciwko wejścia znajdowała się świątynia Marsa Mściciela, budowę której ślubował cesarz August za wsparcie w pomszczeniu śmierci Juliusza Cezara. Była to budowla w porządku korynckim z ośmioma kolumnami przed wejściem i kolumnadą po bokach, z tylną ścianą zamkniętą apsydą. Wewnątrz świątyni ustawiono posągi Marsa, Wenus i Juliusza Cezara. Boczne portyki forum ozdobione były kariatydami. Na wysokości wejścia do świątyni portyki rozbudowano o niszeumieszczone po zewnętrznej stronie kolumnady. Od północnego wschodu forum zostało zamknięte wysokim murem, oddzielającym je od Subury, dzielnicy Rzymu.

Forum Cezara

Forum Cezara (Forum Iulium) –forum w Rzymie, którego budowa została rozpoczęta przez Cezara w 54 p.n.e. Było to pierwsze z forów zbudowanych w okresie cesarstwa.

Zostało umieszczone w bezpośrednim sąsiedztwie najstarszego w Rzymie Forum Romanum (w pobliżu budynku Kurii) i późniejszego Forum Augusta.

Na środku placu o wymiarach 160×75 m została wzniesiona świątynia Wenus Genetrix. Budowę świątyni Juliusz Cezar ślubował po zwycięstwie w bitwie pod Farsalos w 48 p.n.e. Z kolumnadą po bokach i portykiem z podwójnym rzędem kolumn ozdobiona była malowidłami Timomachosa z Bizancjum. Świątyniaustawiona była na wysokim podium. W celli znajdował się posąg bogini, opiekunki rodu Juliuszów. Obok ustawiono pomnik Kleopatry. Budowa świątyni została dokończona przez Augusta. Przed świątynią Cezar nakazał umieścić swoją podobiznę na koniu, obok ustawiono fontannę. (Do naszych czasów ze świątyni Wenus Genetrix przetrwały trzy kolumny, fragment belkowania oraz fryz wyobrażający Erosów z jej wnętrza).

Forum otoczone było portykiem z podwójną kolumnadą. Świątynia Wenus i forum zostały odnowione podczas budowy Forum Trajana. W tym też czasie wybudowano po północno-zachodniej stronie bazylikę Argentaria, w której przeprowadzano operacje finansowe. Po odrestaurowaniu forum zostało ponownie otwarte podczas uroczystości inaugurującej otwarcie Forum Trajana.

Forum Trajana

Forum Trajana (łac. Forum Traiani) – największe (zajmuje plac o wymiarach ok. 300,0 na 185,0 m) i najpóźniej zbudowane rzymskie forum w sąsiedztwie Forum Augusta i Forum Cezara, pomiędzy wzgórzami Kapitol i Kwirynał. Jego fundatorem był Trajan, a projektantem Apollodoros z Damaszku. Budowa została rozpoczęta w107 r., uroczyste otwarcie placu odbyło się 18 maja 113 r. Wejście na Forum Trajana prowadziło z Forum Augusta przejściem pod łukiem triumfalnym. Sam plac wyłożony był płytami z marmuru. Na środku stał posąg Trajana na koniu. Ściany boczne zamykały eksedry z portyki zdobione wizerunkami sławnych Rzymian, naattyce ustawiono posągi Daków. Naprzeciwko wejścia wybudowana została Bazylika Ulpia, a za nią pobudowano biblioteki: grecką i łacińską, pomiędzy którymi ustawiono kolumnę Trajana. Już po śmierci Trajana, cesarz Hadrian ufundował świątynię poświęconą Trajanowi na półkolistym placu znajdującym na przedłużeniu osi głównej forum, za budynkami bibliotek. Poza terenem forum, po jego północno-wschodniej stronie, znajdowały się Hale Targowe Trajana. Hale zostały wybudowane, zanim powstało forum.

Kolumna Fokasa

Kolumna Fokasa została wzniesiona naprzeciwko Rostry na Forum Romanum ku czci bizantyjskiego cesarza Fokasa 1 sierpnia 608 r. Była to ostatnia budowla, którą dodano na Forum Romanum. Jest to kolumna w porządku korynckim o wysokości 13,6 m na sześciennej podstawie z marmuru, prawdopodobnie pochodzącej z II wieku. Ceglana podstawa (widoczna na zdjęciu po prawej) nie była pierwotnie widoczna i została uwidoczniona dopiero w czasie prac archeologicznych w XIX wieku.

Nie wiadomo za co Fokas został tak uhonorowany, choć wiadomo, że ufundował Panteon w darze papieżowi Bonifacemu IV, który poświęcił go świętym męczennikom, a Matka Boska została dodana w średniowieczu (Santa Maria ad Martyres). Na szczycie kolumny przez krótki czas stał posąg Fokasa, który został tam zamieszczony przez egzarchę Rawenny. W październiku 610 Fokas został zgładzony, a jego podobizny skazano na zniszczenie.

Sama kolumna wcześniej wykorzystywana była jako postument, na którym spoczywał posąg cesarza Dioklecjana. Poświęcona mu inskrypcja została skuta i zastąpiona nową, ku czci Fokasa. Nowa inskrypcja zachowała się do dzisiaj: ze względu na to, iż poziom gruntu od początków VII w. nieustannie się podnosił, inskrypcja ta znajdowała się poniżej poziomu ziemi. Została ona odsłonięta dopiero w 1813.

Kolumna stoi w odosobnieniu, między ruinami, stanowiąc znaczący punkt na Forum Romanum. Często pojawia się na obrazach, pejzażach i grafikach.

Łaciński tekst inskrypcji:

"Optimo clementiss[imo piissi]moque principi domino n[ostro]F[ocae imperat]ori perpetuo a d[e]o coronato, [t]riumphatori semper Augusto Smaragdus ex praepos[ito] sacri palatii ac patricius et exarchus Italiae devotus eius clementiae pro innumerabilibus pietatis eius beneficiis et pro quiete procurata Ital[iae] ac conservata libertate hanc sta(tuam maiesta)tis eius auri splend(ore ulge)ntem huic sublimi colu(m)na(e ad) perennem ipsius gloriam imposuit ac dedicavit die prima mensis Augusti, indict[ione] und[icesima]p[ost] c[onsulatum] pietatis eius anno quinto"

Kolumna Marka Aureliusza

Kolumna Marka Aureliusza została ustawiona na Polu Marsowym w starożytnym Rzymie po śmierci cesarza Marka Aureliusza (budowa została ukończona w 196 r.). Kolumna stanowiła podstawę, na której stał pomnik zmarłego cesarza. 27 października 1588 na szczycie kolumny umieszczono (na polecenie papieża Sykstusa V) statuę św. Pawła Apostoła, autorstwa Tomasza delia Porta, która stoi tam do dziś. Dekorację kolumny wykonano jako ozdobną wstęgę z reliefem wyobrażającym sceny historyczne z dwóch wojen prowadzonych przez cesarza z tzw. barbarzyńcami: wojny z Markomanami i Kwadami. Sposób zdobienia przypomina dekorację kolumny Trajana, jednak sposób rzeźbienia jest inny. Płaskorzeźby wykonane na tej kolumnie są głębsze (do cięcia kamienia użyto świdra), postacie są wyższe i spiętrzone, co miało wywołać wrażenie wieloplanowości (scena przedstawiająca prowadzenie jeńców). W scenach nie pokazano pejzażu.

Zobacz też: Kolumna Trajana, Kolumna Fokasa, architektura starożytnego Rzymu.

Kolumna Trajana

Kolumna Trajana – została wzniesiona w 113 r. w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstwa nad Dakami. Kolumna jest usytuowana pomiędzy budynkami dwóch bibliotek: greckiej i łacińskiej, za Bazyliką Ulpia. Kolumna ustawiona jest na cokole, w którego wnętrzu zostały pochowane urny z prochami Trajana i jego żony Plotiny. Na szczycie kolumny Trajan nakazał umieścić orła. Po jego śmierci, na polecenie Hadriana, orzeł został zastąpiony posągiem Trajana, który został po 392 r.n.e zrzucony z piedestału, przez chrześcijan. Dopiero 4 grudnia 1587 r. na jego miejsce postawiono posąg św. Piotra. Cała budowla (bez posągu), ma wysokość 39,83 m, sam trzon kolumny ma wysokość 26,62 m. Zbudowany jest on z 17 kamiennych bębnów, z marmuru kararyjskiego. Wewnątrz znajdują się spiralne schody prowadzące na platformę widokową. Klatkę schodową oświetlają 43 wąskie okna. Największą ozdobą kolumny jest relief wykonany na wstędze opasującej kolumnę w 23 skrętach. Przedstawiono na nim historię wojny z Dakami od chwili przygotowań do niej aż do zwycięstwa. Dwie kampanie rozdziela wizerunek Wiktorii. Wstęga w części najniższej ma tylko 89 cm szerokości i rozszerza się ku górze, gdzie uzyskuje 125 cm. Zabieg ten daje złudzenie oglądania postaci jednakowej wysokości we wszystkich scenach. Relief uznawany jest za jeden z najwspanialszych przykładów rzeźby z okresu cesarstwa rzymskiego.

W XIX wieku na wzorze kolumny Trajana powstały:

• kolumna Nelsona – Plac Trafalgar, w Londynie
• kolumna Napoleona – Plac Vendôme w Paryżu, zniszczona w czasie Komuny Paryskiej, później odbudowana.

Ara Pacis

Ara Pacis, Ołtarz Pokoju, Ara Pacis Augustae został wzniesiony na Polu Marsowym jako wyraz wdzięczności po zakończeniu długotrwałych działań wojennych. Cesarz August ślubował wzniesienie Ołtarza Pokoju w 13 p.n.e., budowla została ukończona w 9 p.n.e. z okazji zakończenia długotrwałej wojny.

Jest to marmurowa budowla postawiona na planie prostokąta o wymiarach 11,6 x 10,6 m; wysokość ścian bocznych wynosi 6,35 m. Zewnętrzny mur składa się z trzech części. Najniższa część – stylobat – ma wysokość 1,49 m i obramowana została profilowanym gzymsem. Powyżej ściany zdobi fryz złożony z liści i łodyg akantu oraz łabędzi. Najwyższa część muru ozdobiona jest płaskorzeźbami przedstawiającymi cesarza Augusta w otoczeniu rodziny, dostojników państwowych podczas procesji z okazji konsekracji ołtarza oraz sceny mitologiczne i alegoryczne (np. personifikacji Matki Ziemi w otoczeniu żywiołów). Wysokość fryzu figuralnego wynosi 1,55 m. Przez przejście w murze umieszczone od strony via Flaminia wchodzi się na dziedziniec. Od strony wewnętrznej otaczający dziedziniec mur ozdobiony jest płaskorzeźbami stanowiącymi kompozycję złożoną z kwiatów, owoców i bukranionów. Na podwyższenie, na którym umieszczony jest sam ołtarz, prowadzą schody umiejscowione po stronie zachodniej i rampa po stronie wschodniej. Ołtarz zdobi jednoplanowy fryz przedstawiający procesję westalek z kapłanem i lirnikami.

W 1939 ołtarz został zrekonstruowany w pobliżu miejsca pierwotnej lokalizacji. W stosunku do swojego wcześniejszego położenia obrócony jest o 90°. Zachowane oryginalne fragmenty rzeźb znajdują się m.in. w Muzeum we Florencji i Paryżu (w Luwrze).

Łuk Tytusa

Łuk Tytusa – łuk triumfalny znajdujący się w Rzymie, zbudowany dla uczczenia zwycięstwa Wespazjana i Tytusa w wojnie z Żydami i zdobyciaJerozolimy. Data rozpoczęcia i ukończenia budowy podawana często w przybliżeniu, w niektórych źródłach: po 81 roku, aż do roku 96.

Na attyce umieszczona jest inskrypcja łacińska:

SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS DIVO TITO DIVI VESPESIANI F[ilio] VESPASIANO AVGVSTO

poświęcona Tytusowi, synowi Wespazjana.

Jest to łuk o wysokości 15,4 m, szerokości 8,30 m i głębokości 3,35 m, z jedną bramą przejazdową. Zbudowany z białego marmuru. Na każdej fasadzie umieszczone są cztery kolumny w porządku kompozytowym. Kolumny skrajne mają trzony gładkie a środkowe zdobione kanelurami.

Łuk ozdobiony jest płaskorzeźbami. Reliefy wewnętrzne ukazują triumf Tytusa i zdobyte łupy, umieszczone po stronie wschodniej architrawu pokazują procesję podczas triumfu. Na ścianie północnej – są gloryfikacją jego dokonań. Strona wschodnia to relief jednoplanowy, pozostałe wykorzystują ujęcie wieloplanowe. Łuk Tytusa obrazuje ewolucję rzeźby rzymskiej w I wieku. Łuk był zwieńczony posągiem Cesarza.

Akwedukt Pont-du-Gard

Akwedukt Pont du Gard - to zachowany w dolinie rzeki Gard odcinek zbudowanego przez Rzymian akweduktu prowadzącego wodę ze źródeł w Uzès do Nîmes. Akwedukt został po wschodniej stronie Masywu Centralnego. Budowla o łącznej długości około 50 km i całkowitym spadku 17 m składała się z szeregu tuneli i mostów wzniesionych z bloków kamiennych bez użycia zaprawy. Akwedukt został zbudowany w latach 26 p.n.e. - 16 p.n.e. na polecenie Agrypy (na moście zachowała się inskrypcja z 19 p.n.e. poświęcona Agrypie).

Odcinek zwany Pont du Gard to trzypiętrowa arkada o wysokości 49 m i 27 m szerokości. Poszczególne arkady zbudowano z różnej liczby łuków:

• 6 w dolnej kondygnacji
• 11 w środkowej
• 35 w najwyższej

Dolna część odgrywała rolę mostu przebiegającego nad rzeką Gard. Na górnej umieszczono kanał prowadzący wodę. Całkowita długość zachowanego odcinka akweduktu wynosi ok. 270 m. Spadek, typowy dla rzymskich konstrukcji, to 35 cm na 1 km. Akwedukt dostarczał wodę w ilości ok. 20 tysięcy m³ dziennie. Woda trafiała do zbiornika o średnicy 6 m, skąd rozprowadzana była do domów mieszkalnych, term i fontann.

Oprócz odcinka w dolinie Gardon zachowały się inne fragmenty akweduktu:

• w pobliżu Bornegre - 17 m odcinek mostu Pont de Bornegre w miejscu, w którym akwedukt po raz pierwszy wychodzi z tunelu,
• przy Vers - 700 m odcinek mostu zwany Pont Rue
• niedaleko Pont du Gard - mniejszy most zwany Pont de Saetanette
• oraz dwa 60-metrowe odcinki tunelu niedaleko Sernhac

Począwszy od IV wieku akwedukt zaczęto zaniedbywać (2/3 prześwitu kanału wypełnił osad), w IX wieku przestał być drożny a okoliczna ludność zaczęła używać kamieni z akweduktu do innych celów. Mimo tego akwedukt w większości pozostał nienaruszony.

Od średniowiecza do XVIII wieku akwedukt służył jako most przy przekraczaniu rzeki Gardon. Początkowo ruch odbywał się na drugim poziomie. W celu usprawnienia komunikacji zwężono znajdujące się na nim filary, co naruszyło stabilność konstrukcji. W 1702 r. przywrócono pierwotną szerokość filarów. W 1743 r. ruch przeniesiono na niższy poziom. W XVIII wieku akwedukt, który stał się atrakcją turystyczną wyremontowano, prace konserwatorskie ponowiono w połowie XIX wieku (za panowania Napoleona III).

W 1985 r. akwedukt Pont du Gard został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Powódź, która w 1998 nawiedziła dolinę rzeki Gardon poważnie uszkodziła wszystkie pobliskie drogi, jednak akwedukt nie doznał poważnych uszkodzeń.